| شهرستان سرخه |
شهرستان سرخه:
پيشينه تاريخي:
قديمي ترين نويسنده اي كه از سرخه در كتاب خود نامي آورده است ((ابن رسته)) مي باشد. او دركتاب خود (( الاعلاق النفيسه)) سرخه(سُره) را شهري در كنار شهر سمنان معرفي كرده است. تاريخ تأليف اين اثر سال 290 ه/ 902 م مي باشد.
شهر سرخه به عنوان مركز اين شهرستان از آثار تاريخي و گرانبهاي بسياري برخوردار است كه از آن جمله مي توان به خانه حاج حشمت اللشكر، حمام بيرون دژ، مسجد جامع و چهلستون، مسجد امام هادي(ع)، مسجد امام حسين(ع)، بقعه پير غريب، آب انبار اشاره كرد
ويژگي هاي جغرافيايي:
اين شهرستان در استان سمنان در فاصله 180 كيلومتري شرق تهران و در 20 كيلومتري مركز استان قرار دارد. وسعت آن 9222 كيلومتر مربع است و از شرق به شهرستان سمنان، از شمال شرق به شهرستان مهديشهر، از شمال به استان تهران، از غرب به شهرستان آرادان و از جنوب به دشت كوير محدود شده است. شهرستان سرخه داراي يك شهر، دو دهستان(هفدر و لاسجرد) و 14 روستا است. اين روستاها عبارتند از: مؤمن آباد، افتر، لاسجرد، اروانه، بيابانك، صوفي آباد، امام زاده عبدا...، عبدا... آباد بالا، عبدا... آباد پايين، ايج، جوين، شاهزاده محمد زيد، اسدآباد و آل دره.
گويش هاي رايج در شهرستان سرخه، شامل: سرخه اي، افتري، مؤمن آبادي، لاسجردي و بيابانكي است.
شهرستان سرخه 200 شهيد به نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران تقديم كرده است .
ركن الدين احمد بن محمد بن احمد البيابانكي سمناني معروف به شيخ علاء الدوله سمناني، شيخ محمود مزدقاني، شيخ عباسعلي كلامي سرخه اي (مشهور به آيت ا... عباسعلي ارسطو)، آيت ا... اشرف سرخه اي، آيت ا... فيض سرخه اي، آيت ا... شيخ محمد سرخه اي، آيت ا... زين العابدين سرخه اي، حجت الاسلام و المسلمين محمد حسين سلامي، ملا احمد رجايي، ملا اسدا... صبوري، شيخ زين العابدين پيوندي، شيخ عباسعلي موصي(اسلامي)، حجت الاسلام و المسلمين زين العابدين نطنزي، شيخ عبدالعلي عمادالدين، شيخ محمد عمادالدين، ملا عبدا... عمادالدين، حجت الاسلام و المسلمين دكتر حسن روحاني رئيس جمهور محبوب، و چندين شخصيت بزرگ ديگر از اين منطقه برخاسته اند .
صنايع دستي و سوغات :
صنايع دستي شامل: قالي بافي، گليم بافي، حوله بافي، جاجيم بافي، روفرشي بافي مي باشد.
سوغات شامل: خربزه، انار، انجير، بادام، گردو، سيب، گلابي، لبنيات، نان محلي، شيرمال مي باشد.
اماكن تاريخي و جاذبه هاي ديدني:
كاروانسراي لاسجرد
كاروانسراي تاريخي لاسجرد از كاروانسراهاي دوره عباسي است كه از سمت غرب در ابتداي روستاي لاسجرد و بر روي گذرگاه شرق به غرب ايران و در مسير زيارتي، به طرف مشهد مقدس قراردارد.
اين كاروانسرا از نوع كاروانسراهاي دو ايواني و شامل حياطي وسيع با 24 حجره در پيرامون مي باشد. دو ايوان زيباي كاروانسرا در غرب و شرق آن ساخته شده اند. در دو طرف ايوان غربي 6 غرفه جهت سكونت مسافران ساخته شده است. ايوان شرقي كاروانسرا بلندتر از ايوان غربي است كه به وسيله دالاني به هشتي كاروانسرا منتهي مي شود. در دو ضلع هشتي دو ايوان دوطبقه وجود داردكه در پشت هر ايوان اتاق كوچكي ساخته شده است. قدمت و دوره تاريخي اين كاروانسرا صفوي مي باشد.
اين بنا به شماره ملي 1995 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
خانه حاج حشمت اللشكر(ابراهيم خان):
اين بنا حدوداً در مركز شهر سرخه واقع گرديده است. همانطور كه از كتب تاريخي و گفته معمرين و فرم معماري بنا به دست مي آيد اين بنا متعلق به دوره قاجاراست. از آنجايي كه اين بنا خصوصي و مالك اصلي آن حاج حشمت خان پيوندي (حاكم وقت منطقه ) بوده، به همين جهت به خانه حاج حشمت معروف شده است.
خانه اصلي حشمت اللشكر(حشمت بزرگ) كه به دست حاج معمار باشي سمناني ساخته شده بود. اين مجموعه تاريخي شامل چهار منزل مسكوني ، دارالحكومه، باغ، حمام، مدرسه و .... بوده است كه اكنون دو خانه آن باقي مانده است. بادگيرهاي دو قلو برفراز اين بنا با تزئيناتي ناب از نمادهاي شهر سرخه است.
اين بنا نماد معماري مناطق كويري است كه به شماره ملي 29743 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
آب انبار بيرون دژ:
در محله بيرون دژ و در كنار مصلي نماز جمعه(حسينيه شهدا) شهر سرخه قرار گرفته است.
اين آب انبار منسوب به دوره قاجار است و از آب انبارهاي بزرگ اين شهر به حساب مي آيد. اين آب انبار را حاج حشمت اللشكر، كه خود اهل سرخه بوده ساخته است. مخزن اصلي آن گنبد عظيمي، مخروطي شكل است، اين بنا بر اساس معماري سنتي خاص ناحيه كويري ساخته شده و پيرامون آن تا رأس گنبد، پله هاي مدوري احداث گرديده است. بر بالاي گنبد، بادگير كوچكي جهت عبور جريان هوا و خنك كردن آب به چشم مي خورد.
اين بنا به شماره ملي 4435 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
مسجد جامع و چهلستون:
تاريخ ساخت اوليه اين بنا به قرن اول هجري نسبت داده مي شود. اين مسجد از دو شبستان مجزا مجاور هم يكي در جنوب و ديگري در شمال آن تشكيل شده است. شبستان جنوبي كه مستطيل شكل مي باشد و محراب آن منتهي اليه سمت جنوب غربي بنا قرار دارد. در شمال اين شبستان راهرويي وجود دارد كه بر سردر اين راهرو، كاشيكاري معرقي به تاريخ 1345 ش كه بر روي آن بخشي از آيه 18 سوره توبه قرآن كريم نوشته شده است به چشم مي خورد.
در گوشه جنوب غربي شبستان شمالي محراب ساده اي قرار دارد كه بالاي آن بوسيله رسمي بندي گچي تزئين شده است.
مسجد چهلستون سرخه متعلق به قرن اول هجري است كه يكي از شبستان هاي الحاقي به مسجد جامع سرخه بوده، كه در بافت قديم شهر قرار گرفته است. از خصوصيات بارز اين بنا ستونهاي ظريف هشت ضلعي آجري و طاق هاي جناقي تند مي باشد كه از 40 ستون اين بنا هم اينك 32 ستون آن باقي است.
اين بنا به شماره ملي 2325 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
مسجد امام هادي سرخه:
اين بنا در محله كلان سرخه و در مركز اين محله واقع شده است.
اين مسجد منسوب به دوره قاجار است و در كنج جنوب غربي مسجد كه محراب وجود دارد، يادگاري قديمي روي گچ نوشته اند كه تاريخ تعمير و مرمت اين بنا را نشان مي دهد. لذا قدمت اين مسجد بيش از 200 سال مي باشد. اين مسجد به شماره 4433 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
مسجد امام حسين سرخه:
اين مسجد رو به روي حسينيه شهدا قرار گرفته است و منسوب به دوره قاجاريه است. پلان مسجد بر پايه مربع شكل گرفته است و هر يك از كنجهاي آن به يكي از 4 جهت اصلي جغرافيايي تعلق دارد. در كنج جنوبي مسجد با محرابي مواجه هستيم كه در محل محراب قديمي مورد نوسازي قرار گرفته و با نماي سنگ كار شده است .فقط در نماي ورودي كاشيهاي هفت رنگ جديدي كار شده است كه تنها عامل تزئيني مسجد به شمار مي روند.
اين مسجد به شماره 5657 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
حمام بيرون دژ سرخه:
در محله بيرون دژ و در حوالي مسجد جامع و چهلستون قرار گرفته كه قدمت آن به دوران اواخر زنديه و اوايل قاجاريه مي رسد.
اين بنا و ساير حمام هاي قديمي شامل: رختكن، دهليز ارتباطي، گرمخانه، خزينه آب و تون مي باشد. اين حمام از دو حمام كوچك و بزرگ تشكيل شده كه حمام كوچكتر زنانه و حمام بزرگتر مردانه است. ديوارها از سنگ، ملات آهك و گچ و سقفها از آجر با اندود ساخته شده اند. سقفها همه گنبدي هستند و تويزهايي كه بر روي جرزها و پايه ها قرار گرفته اند آنها را استوار نگه مي دارند. اين حمام داراي طاق هاي ضربي است و بر ستون هاي قطوري استوار شده است.
اين بنا به شماره 4425 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
بقعه پير غريب:
در ابتداي ورودي شهر سرخه از سمت سمنان(سمت راست جاده) قرار گرفته است.
به گفته اهالي محل اين مكان متعلق به شخص خاصي نيست و جنبه اعتقادي آن بيش از همه در بين افراد مسن وجود دارد بدين صورت كه نقل مي‌كنند اينجا مكاني است كه هر كس داراي مشكلي باشد و به آن توسل جويد غريبه اي كه براي همگان ناشناس است مي آيد و مشكل يا مشكلات را حل مي كند.
بنا به توصيف كوتاهي كه در سفرنامه اعتمادالسلطنه از آن شده است درسه فرسخي سمنان دهكده سرخه است كه در واقع قصبه آبادي ميباشد و تقريبا هشتصد خانوار سكنه دارد. كاروانسرا خرابه از خشت و گل و كاروانسرائي آباد با ديوار كبري در اين دهكده است. در قبرستان سرخه بقعه ايست محقر معروف به پير غريب.
بنا بقعه ايست محقر و كوچك كه از خارج به صورت پلان دايره و از داخل به صورت 7 ضلعي كار شده است. ورود به آن از ضلع شرقي صورت مي‌گيرد و با كمي اختلاف سطح به كف داخلي بقعه مي‌رسيم. ديوارهاي داخلي در هر ضلع داراي طاقنمايي كشيده با فرم هاي نيم دايره است. همچنين داراي ايواني با طاق نيم دايره ميباشد. اين بنا داراي الحاقاتي نيز در شمال و جنوب خود ميباشد كه به صورت انباري استفاده مي شوند. مصالح اصلي به كار رفته در بناي فوق خشت و گل ميباشد و سطح داخلي بقعه و سطح خارجي آن با اندود گچ سفيد شده اند.
اين بنا به شماره 5829 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
آرامگاه شيخ محمود مزدقاني:
اين بنا كه مربوط به دوره ايلخانان مغول است در روستاي مؤمن آباد و در مسير جاده اصلي به روستاي افتر و فيروزكوه واقع گرديده است.
اين آرمگاه متعلق به شخصي به نام شيخ محمود مزدقاني كه از شيوخ مسلمان و شيعه بوده و نقش مهمي در زمينه آموزش مردم در امور مذهبي ايفا مي‌كرده است كه پس از وفات وي مقبره اي در محل كنوني ساخته شده است.
اين بنا داراي يك ايوان و گنبدي رفيع و در طبقه بالا داراي غلام گردشهايي مي باشد. كه داراي 8 چله خانه و يك اتاق در ضلع شرقي بنا مي باشد.
اين بنا به شماره 1318 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
آرامگاه شيخ علاء الدوله سمناني:
احمد بن محمد بن احمد البيابانكي سمناني را از لحاظ مقام ديني به لقب ركن الدين و به مناسبت خدمات جواني اش در دستگاه ديواني، به علاء الدوله ملقب ساخته اند.
بناي آرامگاه به دستور عمادالدين(جمال الدين) عبدالوهاب وزير سلطان محمد خدابنده از خشت خام بنا گرديده و شيخ خانقاهي بر آن افزود. بناي آرامگاه و خانقاه اين عارف مشهور بازمانده معماري اواخر قرن هفتم و اوايل قرن هشتم هجري است. ساختمان مفصل آرامگاه شامل دو قسمت است، قسمت اصلي بنا مربع شكل است و در گذشته گنبد عظيمي بر روي آن قرار داشته كه در حال حاضر تنها يك فيلپوش زاويه جنوب غربي مقصوره آن باقي مانده است. قسمت دوم ايوان رفيع و بلند آرامگاه است كه رو به مشرق است. مزار شيخ در بيرون ايوان واقع شده است. آرامگاه شيخ علاءالدوله سمناني در روستاي صوفي آباد، واقع است.
اين بنا به شماره 320 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
امام زاده عبدالله و اسماعيل:
در دهستان لاسجرد در روستايي به نام امام زاده عبدالله(در شمال روستاي ايج) قرار گرفته است.
بنا منسوب به دوره قاجار است و به گفته آقاي خادم كه پيرمرد مسني از اهالي روستا است، جدش حاجي قاسم خادم، در راه سفر به زيارت امام هشتم(ع) در كاروانسراي لاسجرد خواب مي بيند كه مردي نوراني او را فرمان مي دهد كه در روستاي امام زاده عبدالله، امام زاده اي است كه تو بايستي بناي آن را رونق بخشي. او نيز به آنجا مي رود و به ساخت بناي آرامگاه مشغول مي شود و از آن پس به زندگي در همان جا ادامه مي دهد و روستايي را تشكيل مي دهد. در داخل بقعه 2 قبر مشاهده مي شود كه يكي مربوط به امام زاده عبدالله و ديگري مربوط به برادرش امام زاده اسماعيل است.
پلان(L) مانند، شكل كلي ساختمان است، 2 گنبد چند وجهي در سمت شمال غربي بنا كه مدفن اصلي امام زادگان در آنجا قرار دارد ساخته اند و براي رسيدن به اين قسمت بايستي از فضاي سرپوشيده اي گذشت كه از شرق و غرب به اين سالن راه دارد. به نظر ورودي اصلي در سمت شرق قرار دارد. كه پس از عبور از درگاه اين قسمت با كاربنديهايي مواجه مي شويم كه استخوانبندي يك ايوان ورودي را نشان مي دهد. مصالح به كار رفته از سنگ، ملات و آجر مي باشد كه ديواره ها از سنگ و ملات و سقفها و گنبدها از آجر ساخته شده اند.
اين بنا به شماره 4429 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
بقعه امام زاده چهارتن ايج:
اين بقعه در دهستان لاسجرد در روستاي ايج قرار گرفته است.
بنا منسوب به دوره قاجار است و به گفته اهالي و نوشته هاي موجود در بقعه مدفن 4 تن از امام زادگان اهل بيت به نامهاي امام زاده طاهر، امام زاده ظاهر، امام زاده زكي و امام زاده ابراهيم(ع) مي باشد.
بنا به صورت بقعه كوچك است و در ورودي آن در قسمت شمال و به ايوان جلويي بقعه باز مي شود. گنبد بقعه از داخل به وسيله فيلپوشهاي چهار كنج به دايره ختم شده است. مصالح به كار رفته در ساخت اين بنا از سنگ و ملات مي باشد. در داخل بقعه ضريح مشبك چوبي ديده مي شود كه با شبكه هاي مربع شكل ساخته شده است. فاقد هرگونه روزن و پنجره اي رو به بيرون است و روشنايي آن از طريق وسايل نفت سوز تأمين مي شود.
اين بنا به شماره 4432 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
بقعه امام زاده شاه محمد زيد:
اين بقعه در دهستان لاسجرد در روستاي جوين قرار گرفته است.
نقل است كه جد توليت فعلي آن آقاي خادم به نام درويش حسين خواب نما مي شود كه امامزاه شاه محمد زيد كه از فرزندان امام حسين مجتبي(ع) است به اين سو بيايد و پيكر مطهر را دفن نمايد در همين حال فردي از سمنان به نام ميرمحمد خاني كه از تجار و ثروتمندان سمنان بوده نيز خواب نما مي شود و هر دو با هم به اين مكان مي آيند و درويش حسين و ميرمحمدخاني با خدم و حشم و كارگر و معمار اين بنا را مي سازند.
فرم كلي بنا بر پايه پلان مربع مستطيل ساخته شده كه تشكيل شده از بقعه اصلي، سرسراي مجاور بقعه و مسجد. بناي بقعه كه بصورت هشت ضلعي منظم است و بر روي آن گنبدي دو پوسته قرار مي‌گرفته است. در قسمت جنوبي- ساختمان، سرسرا در قسمت مياني (غربي) و مسجد در قسمت شرقي آن قرار دارند. ورودي به بقعه و سرسراي آن از سمت شرق صورت مي‌گيرد. سقفها تماماً گنبدي هستند و بر روي تويزه هايي كه بار آنها بر روي جزرها و ستونها وارد مي آيد، قرار گرفته اند. بر سر در ورودي بقعه اصلي تزئينات گچبري ديده مي شود.
بر روي سردر ورودي بقعه اصلي گچبري‌هايي ديده مي شود كه با نقوش گل و اسليمي تزئين شده اند نيز داراي ضريح چوبي مشبك مي باشد.
اين بنا به شماره 5650 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
امام زاده شيخين:
در دهستان لاسجرد در روستاي ايج قرار گرفته است.
بنا منسوب به دوره قاجار است. به گفته ريش سفيدان روستا، مدفن سه تن از خادمين و شيوخ بيت امام حسين(ع) به نامهاي شيخ حسين، شيخ احمد و شيخ محمود مي باشد و در داخل بقعه قبور 3تن كاملاً مشهود است.
بنا به صورت بقعه كوچك و هشت وجهي ساخته شده است كه ورودي آن در قسمت جنوب قرار دارد. گنبد بقعه نيز از نوع دو پوسته گسسته است. در ديوارها از سنگ و ملات و در گنبد از آجر استفاده شده است. اما زاده داراي ضريح مشبكي نيز مي باشد.
بنا داراي در چوبي است كه اندكي منبت كاري ساده بر روي آن مشاهده مي شود.
اين بنا به شماره 4424 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
غار (مغار) افتر:
اين غار يكي از بزرگترين غارهاي آهكي شهرستان سرخه است كه در روستاي افتر واقع شده است. در اين غار محصولات لبني دامداران افتر كه دوره ييلاق را در گورسفيد، طارم، كلارخان، افتر و امامزاده عبدالله سپري مي‌كنند، نگهداري مي‌شود. ظرفيت اين غار حدود 2 هزار جلد محصولات لبني است. طول اين غار 302 متر و عرض آن حدود 12 متر است و ارتفاع آن از 40 سانتي‌متر تا 5 متر متغير است. در اين غار گونه‌هاي جانوري مشاهده نمي‌شود ولي در دامنه بيرون غار، چند گونه گياهي بومي از خانواده گندميان، گون، كلاه ميرحسن، اسپند، اسپرس كوهي، زرشك و ... وجود دارد. اين غار از گذشته به عنوان يخچال طبيعي براي حفظ محصولات دامي مورد استفاده اهالي بوده و در بين اهالي به «مغار افتر» معروف است. وجود تخته سنگ‌هاي گچ و آهك، سكوهاي مناسبي براي قرار دادن پوست احشام فراهم كرده است.
اين غار به شماره 135 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
منطقه شكار ممنوع خنار:
اين منطقه حفاظت شده با وسعت بيش از 36 هزار هكتار در شمال شهرستان سرخه و در دامنه هاي البرز، به ((سرزمين باريجه)) معروف است. گونه هاي گياهي منطقه شامل: كما و باريجه، اٌرس، زرشك، آويشن و سريش، اسپند، بومادران، گياهان پيازي، تيره نعناعيان مي باشند. گونه هاي جانوري آن گرگ، روباه، گربه وحشي، خوك وحشي، خرگوش، شغال، خرس قهوه اي، كل و بز، قوچ و ميش و ..... هستند. عمده پرندگان منطقه را گنجشك سانان ، كبك ، كبك دري ، كبوتر صحرايي ، تيهو و پرندگان شكاري تشكيل مي دهد.
چشمه هاي معدني:
چشمه معدني آبگرم، در 35 كيلومتري شمال شرقي شهر سرخه قرار دارد. اين منطقه بين 35 درجه و 35 دقيقه تا 35 درجه و 45 درجه دقيقه عرض شمالي و 53 درجه و 9 دقيقه تا 53 درجه و 20 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ واقع شده است كه شامل 5 چشمه مي باشد.
چشمه معدني تلخاب ، اين چشمه در 6 كيلومتري شمال غربي روستاي لاسجرد واقع شده است. تلخاب شامل دو چشمه است كه محدوده اي استخري شكل را به وجود آورده كه طول آن 20 متر و عرض آن 12 متر است. به علت فراواني گوگرد در آب اين چشمه معدني آب آن تلخ و غير قابل شرب است. مردم در فصل تابستان براي درمان سردرد، درد چشم، يرقان، كهر، زردي و رفع گرمي بدن به آنجا مي روند. از ديگر چشمه هاي طبيعي نزديك لاسجرد مي توان چشمه شاه زاده محمد زيد (ع) را نام برد كه در آبادي شاه زاده محمد زيد (ع) و آب آن بيشتر در فصل هاي بهار و تابستان به مصرف كشاورزي مي رسد. ساكنان شهرستان هاي سمنان و سرخه و اهالي روستاي لاسجرد در فصل تابستان براي گذران اوقات فراغت و زيارت بقعه متبركه امام زاده شاه محمد زيد، به اطراف چشمه مي روند و از طبيعت زيبا و هواي مطبوع و معتدل آن بهره مي برند. چشمه امام زاده عبدالله (ع) نيز از نزديكترين چشمه ها به لاسجرد است كه در شمال روستاي امام زاده عبدالله (ع) قرار دارد.
ديگر آثار تاريخي و جاذبه هاي طبيعي شهرستان سرخه:
آسياب چهارم حاج وردي(شمال شهر سرخه)، مسجد روستاي بيابانك، بقعه امام زاده سيدعلي اكبر و سيد رضا(ع) و خانه ساساني روستاي لاسجرد، بقعه امام زادگان قاسم، طاهر و علي(ع) و خانه سلطان در روستاي افتر، محراب سلجوقي روستاي جوين، آرامگاه امام زاده علي بن جعفر(ع) بيابانك، بقعه شاه مردان عبدا... آباد، قلعه هاي تاريخي جهان آباد، بيابانك و لاسجرد، چشمه هاي معدني: شورآب، چالدان، هواخورسو، نمك دره، دشت آشني، مرگ چمن، كوير جنوب سرخه، يخچال هاي طبيعي، قنات ها، آسياب ها و ....
|
| 1395/01/16 |