| شهرستان سمنان |
معرفي شهرستان سمنان:
پيشينه تاريخي:
اين شهر از ديرباز يكي از شهرهاي چهاردهمين ايالت تاريخي (ورن ) يا (ورنه ) از تقسيمات 16 گانه باستاني بوده است . برخي از محققان و مورخان اين شهر را جزو ايالتهاي مادها و برخي ديگرجزو ايلتهاي پارتها به حساب مي آوردند.
ويژگي هاي جغرافيايي:
شهرستان سمنان مركز استان سمنان است. اين شهرستان در 205 كيلومتري شرق تهران و برسر راه تهران به خراسان واقع شده است. سمنان با وسعتي در حدود22119 كيلومتر مربع در دامنه جنوبي رشته كوه هاي البرز واقع گرديده و از شمال به استان مازندران ازجنوب به دشت كوير از شرق به شهرستان دامغان و از غرب به شهرستان گرمسار محدود مي گردد و ارتفاع آن از سطح دريا 1117 متر مي باشد. سمنان نيز به مانند ديگر شهرستانهاي استان مهد و زاگاه شخصيت ها و مفاخر بزرگ علمي و فرهنگي و عرفاني بوده است و از گذشته هاي دوره همواره به عنوان شهري كه صاحب بزرگان دين و علم بوده مطرح شده است . بزرگاني مانند حاج ملاعلي حكيم الهي سمناني، مشتاق سمناني، شيخ محمد فاني سمناني، ملا غلام حسين هراتي، شهاب سمناني هنرمند و عارف قلندر مشهور و بسياري از شخصيت هاي ديگر از بزرگان اين منطقه مي باشند كه در تاريخ دين و عرفان و هنر خوش در خشيده اند.
صنايع دستي و سوغات:
تنوع اقليم اين شهر همچنانكه در كل استان مشهود بوده توانسته انواع صنايع دستي و هرهاي سنتي را در دل مردمي كه در دل مردمي كه در اين خطه زندگي مي كردند ايجاد و باعث رونق اقتصادي و بروز احساسات و تجلي آن در هنرهاي بومي منطقه و صنايع دستي گردد و تا به امروز اين هنرها سينه به سينه با افت و خيزهاي فراوان به عصر حاضر منتقل شود بطوري كه در گذشته هنرهاي كاربردي گيوه بافي، كلاه مالي ، مهرسازي و نمدمالي سفال گري و ... از رونق بسياري برخوردار بوده و به همراه سوغاتي همچون – نان سنتي ، شيرمال ، كماچ ، گل نرگس و ... توشه راه مسافران رهگذر اين شهر مي شود.
اماكن تاريخي و جاذبه هاي ديدني:
موزه گرمابه پهنه
اين بنا كه به عنوان گرمابه مورد استفاده قرار مي گرفته در مجاورت راسته بازار قديم شهر واقع و تاريخ نزديك به 600 سال را پشت سرگذرانيده است . به استناد كتيبه سر در آن ؛ بنا در زمان سلطنت ميرزا ابوالقاسم بابر خان « پادشاه دوره تيموري » و به دستور وزيرش خواجه غياث الدين محمد بن خواجه تاج الدين بهرام سمناني ساخته شده است . پس از ثبت بناي آن در سال 1355 در فهرست آثار ملي در سال 1365 تعميرات اساسي و زيربنايي آن آغاز و پس از باز پيرايي ، در سال 1355 در فهرست آثار ملي درسال 1365 تعميرات اساسي و زيربنايي آن آغاز و پس از باز پيرايي در سال 1373 به صلاحديد كارشناسان به موزه تغييركاربري داده شد. اين بنا با مساحت تقريبي 1000 متر مربع كه در شمال غرب پهنه ساخته شده داراي دوردگاه ورودي زنانه و مردانه مي باشد . در ورودي مردانه داراي دو صفه مي باشد كه از سه طرف كاشيكاريها زيبا آن را احاطه نموده است و مجموعه كاشي كاريهاي سر در آن طبق آنچه در گوشه كار درج شده «عمل زين العابدين سمناني » مي باشد. سقف گرمخانه آن را گنبد زيبايي پوشانده است و نورگيرهاي متعدد اين محل را زيباتر نموده است. همين صحن به محل عرضه و نمايشگاه دائمي آثار باستان شناسي اختصاص دارد كه از تپه حصار دامغان و خطيركوه و تپه خندق سمنان منطقه خرند و... به دست آمده اند.
تكيه پهنه
قدمت تكيه مذبور به دوره قاجار مي رسد. اين تكيه زيبا از جنوب شرق به وسيله راهروي باريك و مسقف به مسجد امام و از شمال غربي به مسجد امام و از شمال غربي به مسجد جامع و حمام پهنه از جنوب غربي به امام زاده يحيي (ع) و از سمت شرق به تيمچه حضرت راه دارد. در گذشته سقف تكيه پوشيده نبوده است اما گويا در دوره پهلوي سقفي از كلاف هاي چوب و فلزي به صورت شيرواني براي تكيه تعبيه مي كنند. تكيه در دو طبقه ساخته شده كه طبقه اول را مغازه ها و حجره ها تشكيل مي دهد و طبقه دوم كه خاص طبقه اشراف و بانوان بوده است به صورت ايوان مي باشد و در ايام محرم و تعزيه خواني جهت تماشاي مراسم از آن استفاده مي كردند. دور تا دور و سر مغازه ها و ايوانها كاشي كاريهاي زيبايي ساخته شده است . اين تكيه در انتهاي راسته بازار پايين (بازارحضرت ) و مجاور امامزاده يحيي (ع) قرارگرفته است .
تكيه ناسار
اين تكيه از نظر فرم و شكل ظاهر بسيار شبيه به تكيه پهنه مي باشد به جز آنكه در چند سال اخير در وسط آن حوضي بزرگ ساخته شده است . طبقه پائين تكيه را مغازه هاي چندتشكيل مي دهد و طبقه بالاي آن ايوانهايي براي تماشاي مراسم تعزيه مي باشد. در جبهه جنوبي تكيه ناسار يكي از بهترين و بزرگترين نمونه هاي آب انبار سمنان به نام آب انبار ناسار قرار دارد كه با پله هاي متعدد و غلام گردشها به محل برداشت آب منتهي مي گردد. سقف تكيه پوشيده است و يك شيرواني بزرگ و قرمز رنگ با پنجره هاي مشبك سبز بر روي آن ساخته شده است.
بازارشيخ علاءالدوله
اين بازار يكي از كهن ترين بازارهاي استان سمنان است كه تاريخ بناي آن را به دوران ايلخانيان و پيش از آن منتسب مي دانند. بناي بازار به وسيله شيخ علاءالدوله سمناني از عارفان مشهور ايران در قرن هفتم و هشتم هجري قمري و همزمان با بناي شبستان شيخ علاءالدوله مسجد جامع ساخته شده است . اين بازار به جهت اينكه در قديم به گورستان قديمي علمدار متصل بوده است به بازار مرده ها نيز شهرت دارد. بازار داراي طاق هاي ضربي بلند است و سرتاسر آن با آجر كاري زيبا پوشيده است.
خانه تدين (محمديه )
خانه تدين جزء خانه هاي با ارزش قاجار است كه به صورت دو بخشي بيروني و اندروني شامل قسمت هاي تابستاني و زمستاني و همچنين تعدادي اتاق كوچك و بزرگ مي باشد. بناي فعلي خانه تدين اكنون به عنوان محل اداره ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري شهرستان سمنان مورد استفاده قرار گرفته است. بادگيري بلند نيز زينت بخش اين بناي تاريخي است.
بازار بزرگ
اين بازار زيبا از بناهاي دوره قاجار مي باشد و بر روي طاقهاي جناغي زيبايي استوار شده است . نور داخل بازار به وسيله نورگيرهاي شيشه اي بزرگي كه بر بالاي هر طاق ساخته شده است تامين مي گردد. عناصر كالبدي بازار سمنان را كاروانسرا، حمام، مسجد ، تيمچه و تكيه تشكيل مي دهند . سردر شمالي بازار، آجر كاري شده و داراي پايه‌هاي سنگي و پشت بغل هاي زيباي كاشيكاري است. كتيبه اي از كاشي لاجوردي كه قسمتي از سوره مباركه (اقراء) به خط ثلث را در بر دارد بر بالاي سردر به چشم مي خورد. بازار جنوبي يا بازار حضرت از خيابان امام خميني شروع و به تكيه بزرگ پهنه و محله اسفنجان ختم مي‌شود . سر در شمالي بازار حضرت مشابه سردرشمالي بازار جنوبي است . بازار طوري ساخته شده كه در تابستان خنك و در زمستان نسبتا گرم مي باشد. لازم به ذكر است راسته بازار شهر و بازار حضرت كنوني در اصل به هم متصل بوده و راسته بازار اصلي شهر را تشكيل مي داده است ولي در زمان پهلوي اول به دليل خيابان كشي و شهرسازي آن دوران ، بازار بزرگ به وسيله خيابان امام خميني فعلي به دو قسمت تقسيم شده است كه اكنون به آن بازار شمالي و بازار جنوبي يا بازار حضرت مي گويند. اين مكان از امكان تجاري بسيار مهم گذشته و حاضر سمنان است . بازار سمنان از خيابان شهدا شروع و تا خيابان امام خميني ادامه مي يابد.
تيمچه حضرت
اين تيمچه يكي از بناهاي دوره قاجاريه است كه در جوار مسجد امام و تكيه حضرت سمنان بنا گرديده ، اين تيمچه داري دو طبقه و حجره هاي متعدد است كه با هدف كاربري تجاري ساخته شده است.
مسجد امام
اين مسجد يكي از مساجد چهارايواني دوره قاجار و نمونه اي كامل از لحاظ معماري اين دوران مي باشد . مسجد امام در زمان فتحعلي شاه قاجار ساخته شده است. عناصر تشكيل دهنده مسجد را ايوانهاي متعدد، شبستانهاي وسيع ، حجره‌ها و كاشيكاري هاي زيبا و هفت رنگ تشكيل مي دهد. ارتفاع ايوان غربي مسجد امام 5/19 متر مي باشد و بزرگتر از ايوانهاي ديگر مسجد ساخته شده و مزين به كاشي كاري ها و كتيبه هاي كوفي بنايي و ثلث است. ارتفاع ايوان شرقي 18/5 متر، ارتفاع دو ايوان رو به شمال و رو به جنوب هر يك 11متر است. در بالاي همه ايوانها سوره هاي مبارك قرآني و اسم خاقان فتحعلي شاه و تاريخ بنا برروي كاشي نقش بسته است .
قلعه سارو
در كلاته سارو برفراز دو رشته كوه دو قلعه مربوطه به قبل از اسلام و دوره اسلامي قراردارد.قلعه شمالي نسبت به قلعه جنوبي كوچكتر است. چهار طرف دو قلعه برجهاي مدوري به منظور ديده‌باني ساخته شده است . در ساختمان قلعه هاي سارو از سنگ ، گچ ، آجر و ساروج استفاده شده است . وجود مجراهاي زيرزميني كه آب كلاته سارو را به بالاي قلعه مي رسانند از ويژگي هاي قلعه مي باشد. اين قلعه ها توسط گروه اسماعيليه مورد استفاده قرار مي گرفته است.
منطقه پيغمبران
در شمال شرق شهرسمنان و در ادامه راه شوسه اي كه روستاهاي جنوبي البرز در شمال سمنان را به اين شهر وصل مي كند، منطقه زيارتي و سياحتي «پيغمبران » قرار دارد. مقبره پيغمبران درقله كوهي به همين نام در 21 كيلومتري ازجاده اصلي تهران – مشهد ، در نزديكي سمنان واقع شده است . بر اساس اطلاعات موجود، در اين مقبره ، «سام » و «لام » از فرزندان نوح پيغمبر مدفون هستند.
آهوان
آهوان منطقه اي است كه از حدود 30 كيلومتري شرق سمنان و 87 كيلومتري غرب دامغان شروع و تا انتهاي منطقه كوهستاني ادامه دارد. اين منطقه در زمستان سرد و در تابستان معتدلو ييلاقي است . در اطراف آهوان چند روستاي پايكوهي معروف به «كلاته » وجود دارد كه به باغ ها، كشتزارهاي مختلف و استخرهاي آبياري ، مناظر زيبايي را خلق مي كند در كنار جاذبه هاي طبيعي ، اهميت گردشگري منطقه به دليل وجود دو كاروانسرا يا رباط تاريخي به نام رباط سنگي انوشيرواني و كاروانسراي شاه عباسي است.
مسجد جامع
مسجد جامع سمنان يكي از مساجد بسيار قديمي كشوراست كه سابقه موجود آن به دوره سلجوقي مي رسد . اين بنا يكي از مساجد تك ايواني است كه داراي دو ورودي است .اين بنا داراي سه شبستان مي باشد . شبستان شرقي ستون ها مدور و طاقهاي جناغي و ورودي آن مربوط به دوره قاجار مي باشد مناره زيبايي آن در حدود 32 متر ارتفاع دارد و با گره چيني آجري مزين گشته و همچنين با آياتي از كلام الله مجيد به خط كوفي مزين گشته است .شبستان جنوبي همانند شبستان شرقي است و با طاق هاي جناغي و كاسه پوش يا چهاربخشي پوشيده شده و موسوم به شبستان چهلستون مي باشد.اين شبستان كه مربوط به دوره سلجوقي مي باشد در قسمت زيرزمين خود نيز شبستاني با ستون چهارگوش قرار دارد. ايوان اين مسجد مربوط به دوره تيموري است و ارتفاع آن حدود 25 متر است و گنبد اصلي كه در پشت اين ايوان قرار دارد مربوط به دوره سلجوقي است.اين بنا به شماره 163 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است .ابعاد اين بنا حدود 73 x 50 متر مي باشد .
آدرس: خيابان امام- داخل بازار شيخ علاءالدوله – ضلع غربي تكيه پهنه.
خانه كلانتر
اين بنا متعلق به اواسط قاجار مي باشد و در قسمت جنوبي سمنان در محله اسفنجان و در نبش ميدان ابوذر (پاچنار) واقع است .بنا متعلق به خانواده رجبي (كلانتر وقت سمنان ) بوده است .بنا داراي يك حياط مركزي و باغچه و فضاهايي از جمله راهرو، اتاق هاي تابستاني و زمستاني، بادگير و .... مي باشد . اين بنا داراي يك بادگير بلند و منحصربفرد در روي قسمت جنوبي است كه از روي سقف قسمت تابستان نشين بيرون آمده است .اين بنا به شماره 1787 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است .ابعاد اين بنا حدود 49x 36 متر مي باشد .
آدرس : خيابان طلاقاني-ميدان ابوذر-
دروازه ارگ سمنان
تاريخچه دارالحكومه دولتي سمنان:
ارگ دولتي سمنان مجموعه اي بزرگ از ابنيه و اماكن مورد نياز اداره شهر بوده است كه در زمان حكومت حاجي بهمن ميرزا بهاء الدوله فرزند فتحعلي شده قاجار بنا گرديده است. عناصر هويت بخش ارگ قديم را اماكني چون تلگرافخانه، قراولخانه، آب انبار، حمام، حسينيه و... تشكيل مي داده است. در داخل ديوارهاي ضخيم ارگ اتاقهايي براي نگهباني در نظر گرفته بودند. در سال 1284 هـ . ق زماني كه براي نخستين بار ناصرالدين شاه قاجار به قصد زيارت مشهد مقدس از ايالت (( كومش )) يا (( سمنان)) گذر مي كند، به مدت سه روز در ساختمان ارگ دولتي سمنان اقامت مي گزيند. در آن زمان اين ساختمان شامل 12 برج با عمارات و ابنيه بسيار زيبا بود ولي هنوز دروازه هاي شمالي و جنوبي ارگ ساخته نشده بودند، گويا در همين سفر دستور ساخت دو دروازه به حاكم وقت سمنان داده مي شود. كار ساخت دروازه ها در سال 1302 هـ .ق در زمان حكومت (( انوشيروان ميرزا ضياء الدوله)) فرزند (( محمد رحيم ميرزا)) پسر دهم عباس ميرزا نايب السلطنه كه طي سالهاي 1300 تا 1305 ه. ق حاكم ايالت قومس بوده به اتمام مي رسد. به همين دليل در سفر دوم شاه به مشهد كه عكسهاي گويايي از آن باقي مانده تصاوير زيبايي از دروازه هاي شمالي و جنوبي ارگ سمنان ديده مي شود.
دروازه شمالي ارگ سمنان:
دروازه شمالي ارگ سمنان تنها بازمانده دارالحكومه قديم شهر است كه در زمان رضا شاه به هنگام احداث و تعريض خيابانها و ساخت ابنيه جديد باقي مانده است. از دروازه جنوبي نيز جز نمايي چند از عكسهاي دوره قاجار چيزي به يادگار نمانده است.
تزئينات و معماري دروازه ارگ شمالي:
اين دروازه داراي دو نماي شمالي و جنوبي مي باشد.
نماي شمالي : داراي دو اتاق در دو طرف و به قرينه يكديگر، دو راهروي كوچك، ايوانهايي در جلوي اتاقها و مدخل اصلي كه محل عبور و مرور بوده، مي باشد. نماي اصلي اين قسمت از آجر است و راهروي اصلي با پلان مربع به وسيله فيلپوش ها به گنبد كم خيز منتهي ميگردد. يكي از عناصر جالب توجه نماي شمالي تزئينات كتيبه اي است كه به شكل نيم دايره در بالاي مدخل اصلي به خط نستعليق زرد، بر زمينه كاشي هاي لاجوردي نوشته شده است. متن كتيبه چنين است:
(( السلطان ابن السلطان ابن السطان سلطان صاحب قران، ناصرالدين شاه قاجار 1302)) . ابعاد اين كاشي ها 15*15 و در 11 رديف افقي چيده شده است.
نماي جنوبي: اين نما از حيث استفاده از تزئينات زيباي كاشيكاري پركارتر و مفصل تر از نماي شمالي مي باشد. در تزئينات اين نما كاشي هاي هفت رنگ و مناره هاي تزئيني زيبا به چشم مي خورد. استفاده از نقوش هندسي و نقش ونگار اساطيري در اين جبهه، اهميت نماي جنبوي را به عنوان دروازه ورودي شهر بيشتر مي كند. به قرينه كتيبه نيم دايره نماي شمالي، طرح نيم دايره اي بر پيشاني نماي جنوبي كاشيكاري شده كه در آن نبرد رستم و ديو سفيد به تصوير كشيده شده است. و درست در بالاي مدخل ورودي نقش سربازان قاجاري و تسليحات ايشان كاشي كاري شده است.
از ديگر تزئينات كاشيكاري اين نما كه به قرينه شكل گرفته است نقوش افسران قاجاري و شير و خورشيد مي باشد. بر بالاي ديوار دروازه كتيبه هايي در 5 سطر متوالي به خط نستعليق سفيد بر زيمنه لاجوردي وجود دارد كه در لابلاي سطور آن طرح گل و برگ هاي اسليمي به چشم ميخورد. متن كتيبه بدين شرح مي باشد (( برحسب امر قدر بند قدرگان سكندرشان اعلي حضرت اقدس همايون شاهنشاه جم جاه فلك بارگاه و ملجاء السلاطين والخواتين السلطان ابن السلطان ابن السلطان و الخاقان ابن الخاقان بن الحاقان ناصرالدين شاه قاجار ( با رنگ زرد) خلد الله ملكه و دولته بسعي واهتمام جناب اشرف ضياء الدوله انوشيروان ميرزا حكمران سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام اتمام همت پذيرفت. في شهر محرم الحرام سنه بيچي ئيل خيريت دليل)). و با خط ريز تر در دو رديف و در كنار همين سطر كتيبه محمد باقر ولد حاجي سيد مهدي الطباطبائي السمناني)) . هنرمند و نقاش كتيبه هاي دروازه ارگ سمنان كه نقاشي تصاوير خطاطي كتيبه ها از آثار هنري او به شمار مي رود مربوط به سيد محمدباقر طباطبايي سمناني مي باشد. او ازنوادگان مرحوم مير محمد خان طباطبايي سمناني و از هنرمندان بنام سمنان دردوران قارجاريه است. حرفه اصلي سيد محمد باقر طبابت بود و گويا در كار خود استادي و مهارتي نيز داشته است و به همين دليل از طرف ضياء‌الدوله حاكم ايالت قومس به دريافت لقب (حشمت الحكما) نائل گرديده، از تاريخ تولد و وفات او اطلاع دقيقي در دست نيست ولي مسلما تا تاريخ 1302 هجري قمري كه تاريخ كتيبه نويسي دروازه ارگ مي باشد در قيد حيات بوده است.
كار كاشي پزي كاشي هاي دروازه ارگ سمنان را نيز استاد حبيب الله فرزند استاد علي كاشي پز كاشاني انجام داده است.
مكان اين دروازه كه اكنون به ميداني تبديل شده است در مركز شهر سمنان و در خيابان طالقاني واقع است.
|
| 1394/12/08 |