معرفی شهرستان شاهرود:
پیشینه تاریخی:
قدمت تاریخی سکونت درمنطقه شاهرود بر اساس گمانه
زنی‌های باستان شناسان و حفاری های به عمل آمده به هزار سال قبل از میلاد مسیح می
رسد. آثار به دست آمده درحفاری تپه بلوار خودگواهی بر این مدعاست. بر اساس شواهد و مدارک تاریخی موجود، تشکیل هسته اولیه
شهر شاهرود به دلیل دفاع از مهاجمان روی تپه های کم ارتفاع در دامنۀ کوه شمالی و
غربی شاهرود ساخته شد و به تدریج همراه با برقراری امنیت در محل رشد و توسعه یافت.
به استناد برخی اشاره های تاریخی مندرج در متون و بعضی شواهد باستان شناختی و
معماری موجود در داخل و خارج شهر کنونی راه عبور قافله ها و کاروان هایی که
بزرگراه غربی به شرقی (جاده ابریشم) را طی می کردند از آبادی شاهرود می گذشت. در
عین حال وجود چاپارخانه و کاروانسرا در این آبادی، آن را به یکی از مراکز مهم
یکجانشینی در منطقه تبدیل کرد. بر این اساس قدمت شهر شاهرود را به دوره ایلخانی نسبت می
دهند.
ویژگی های جغرافیایی:
شهرستان شاهرود به عنوان یکی از بزرگترین شهرستان های ایران اسلامی
در 390 کیلومتری شمال شرق تهران با 1400 متر ارتفاع از سطح دریا و اقلیم های
متفاوت جغرافیایی، بزرگترین پناهگاه های حیات وحش و مناطق حفاظت شده را در خود جای
داده و با احتساب مناطق شکار ممنوع موجود به قارّۀ کوچک و سرزمین پنج اقلیم مشهور
است.
این تنوع اقلیمی به قدری آشکار است که کوتاه ترین فاصله کویر تا جنگل
در این شهرستان قراردارد، به طوری که با طیّ مسافت کوتاهی در حدود 45 کیلومتر از
شاهرود به سمت شمال به جنگل های هیرکانی ابر با زیباترین چشم انداز ها (کهن ترین
جنگل جهان) می رسیم و با طیّ همین مسافت به سمت جنوب به کویر و زیبایی های منطقه
چاه جام و در نهایت به طرود و نخلستان های آن می رسیم که مردم آن منطقه به شتر
داری اشتغال دارند. این گوناگونی اقلیم درکنارتنوع اقوام و گروه های مختلف قومی و
زبانی، ویژگی و قابلیت توسعه گردشگری را در این شهرستان رقم زده است. شاهرود با قرار گرفتن در بین مسیر تهران- مشهد
و نیز همجواری با استان های مرکزی و شمالی کشور یکی از مراکز اکوتوریسم ایران
شناخته می شود. این شهرستان در جهات مختلف گردشگری از جمله گردشگری عرفانی و طبیعی
از قابلیت های منحصر بفردی برخورداراست.گذر میلیون ها زائرحضرت ثامن الحجج(ع) از شهرستان شاهرود و به خصوص شهرستان شاهرود درطول سال
لزوم برنامه ریزی دقیق در این ارتباط را گوشزد می نماید. بدیهی است که وجود فرودگاه فعال، مرکزیت راه آهن شمالشرق و پایانه مسافری در این شهرستان ازجمله ابزارتوسعه گردشگری
محسوب می گردد.
صنایع دستی:
نمد مالی روستای ابرسج، بافت گلیچ، جاجیم و چوقا (نوعی پارچه پشمی)
درشهر مُجن، منبت چوب، ساخت سازهای سنتی، گلیم بافی، تراش سنگ های نیمه قیمتی، هنر
ساخت سرامیک در شاهرود و ابرسج، سفالگری شاهرود، تابلو فرش، معرق کاشی، خراطی چوب
(از فنون قدیمی شهر شاهرود) و رودوزی های سنتی از جمله رشته های فعال در این عرصه
شناخته می شود. شایان ذکر است صنعت سرامیک سازی این شهر از اهمیت ویژه ای برخوردار
می باشد. از دیگرصنایع دستی شهرستان می توان به دست بافته های سنتی شهرکلاته خیج،
جاجیم پر نقش و نگار منطقه کالپوش، جاروبافی زنان روستای طرود و سوزن دوزی زنان
منطقه کویری خوارتوران اشاره نمود.
مقام معظم رهبری در سفر به شاهرود، آن را شهری با صفا با مردمی با
صفا توصیف فرمودند. دیانت از ویژگی های بارز فرهنگی و اخلاقی مردمان این شهرستان است که علاوه بر ساکنان، برای
دانشجویان و گردشگران نیز محسوس است.
سوغات:
از مهمترین سوغات شاهرود می توان از قیسی،
برگه و انگور نام برد که به خاطر کیفیت
و تنوع نه تنها مورد توجه مسافران قرار می گیرد بلکه صادرات آن نیز چشمگیر است.
اگر به شاهرود سفر کردید برای استراحت می
توانید چند ساعتی را در منطقه
تفریحی آبشار و در میان طبیعتی زیبا سپری کنید تا سفر در جاده ای کویری را به فراموشی
بسپارید. عروس کویر تنها یک نام نیست بلکه تلفیقی از طبیعت سرسبز، اماکن تاریخی و
عرفانی و مردمی مهمان نواز است. شهری که مقدمتان را با گل پذیراست و دعای خیر
مردمش بدرقۀ
راهتان است.
اماکن
تاریخی و جاذبه های دیدنی :
موزه شاهرود
ساختمان موزه شاهرود در
سالهای 1306-1307 ه .ش به عنوان بلدیه بنا شده است .این بنا به شماره 1888 در
فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. زیر بنای ساختمان فوق حدود 468 متر مربع
بوده و در دو طبقه طراحی گردیده است . این بنا پس از مرمت و احیاء در اسفند ماه
سال 1367 جهت بازدید و استفاده پژوهشگران شروع به فعالیت نموده است . این موزه
دارای گنجینه آثار تاریخی و فرهنگی، باستان شناسی و مردم شناسی می باشد. بنای فوق به سبک معماری اواخر دوره
قاجاریه و اوایل دوره پهلوی ساخته شده است . موزه شاهرود موزه ای است استانی از
این رو سعی شده اشیاء و آثار هر بخش به تفکیک نگهداری در معرض دید بازدید کنندگان
قرارگیرند. بخش باستان شناسی موزه در طبقه هم کف و شامل چهار اتاق و راهرو می باشد
که آثاری مربوط به قبل از میلاد مسیح دوره پیش از تاریخ ، آثار دوره اسلامی در آن
وجود دارد. بخش مردم شناسی این موزه شامل ابزار کارهای تولیدی و فنون ، دامداری ،
کشاورزی ، پوشاک ، فنون پخت نان ، زیورها ، دست بافت ها و اسناد و قباله ها ،
ابزار و وسایل تعزیه خوانی و طب سنتی و نیز تصاویری از فعالیت ها و شئون گوناگون
مردم شناسی که از عمق زوایای زندگی مردم از روستاها فراهم آمده است . در غرفه
پوشاک موزه شاهرود، انواع لباسهای زنانه شامل کت زنان (کلیجه ) شلیته ، کلاه سوزن
دوزی شده ، چارقد، جوراب های پشمی و پیراهن سوزن دوزی شده دیده می شود . از ابزار
و وسائل تعزیه خوانی موجود در این بخش می توان به جوشن ، سپر ، کلاه خود... اشاره
نمود که در ماه محرم مورد استفاده قرار می گیرد. از جمله تصاویر بسیار زیبا در این
غرفه پرده درویشی با 32 قصه به روایت تصویر و 400 صورت انسان و حیوان با هنر نقاشی
رنگ و روغن که در 1340 هجری شمسی در کاشمر نقاشی شده و در سال 1369 مرمت شده است .
مجموعه بایزید بسطامی
این
مجموعه وسیع، آثاری از دوران سلجوقی به بعد را شامل می شود و در کنار آن مرقد و
خانقاه متعلق به «ابویزید طیفور بی عیسی بن سروشان بسطام» ملقب به «سلطان العارفین
» و از عرفای نامی و مشهور ایران در قرن سوم هجری قمری می باشد . خود مرقد چیزی جز
یک قبر ساده در گوشه جنوبی و درمجاورت گنبد و ایوان غازان خان نیست . مجموعه با
یزید بسطامی شامل : 1- خانقاه بایزید 2- رواق صفوی 3- منار بسطام 4- مسجد بایزید
بسطامی 5- مسجد بسطام 6- امامزاده محمد 7- برج کاشانه 8- گنبد غازان خان 9- مدرسه
شاهرخیه است.
برج کاشانه بسطام
در قسمت
جنوب شرقی مسجد جامع شهر بسطام برجی بلند وجود دارد که به نام کاشانه معروف می‌‌باشد.
ارتفاع این برج از داخل 24 متر و از بیرون 20 متر می‌‌باشد. شکل خارجی آن
کثیرالاضلاع و منتظم سی ضلعی است. در بالای برج دو حاشیه از آجرهای بزرگ وجود دارد
که روی آن مطالبی نوشته شده است. در ضلع جنوب غربی این برج روی یک آجر کلمۀ بسم
الله الرحمن الرحیم با خط ثلث بسیار زیبایی خوانده می‌شود. تاریخ
ساخت آن بدرستی مشخص نیست و به عقیدۀ اهالی محلی این برج قبل از اسلام آتشکدۀ
زرتشتیان بوده است. بعضی از مشرق شناسان از جمله گدار بر این باورند که این بنا از
آثار غازان خان مغول است و اسم اصلی آن غازانه بوده است و به مرور زمان و بدون
توجّه به اصل آن کاشانه نام نهاده شده است.
آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی
بنای آرامگاه این عارف نامی
قرن چهارم و پنجم هجری قمری در 34 کیلومتری شمال شهرستان شاهرود و در روستای قلعه
نو خرقان قرار دارد و محراب زیبای این بنا که متعلق به دوره ایلخانی است از جمله
مهم تریت بخش های بنای فعلی آرامگاه می باشد.
محوطه باستانی پارک موزه شاهرود
این محل در ارتفاعات شهر در
دامنه شرقی کوه سوراخه مشرف به شاهرود واقع است و آثار به دست آمده از آن مربوط به
هزاره اول پیش از میلاد می باشد. آثار به دست امده از این محل شامل گورستان،
انبارهای آذوقه ، معماری خشتی و سنگی و کوره های سفال‌پزی است . همچنین تعداد
زیادی ظروف سفالی خاکستری که در داخل خمره های بزرگی به جای تابوت استفاده شده است
به همراه بقایای اسکلت کودکان در این محوطه به دست آمده است.
تپه سنگ چخماق
این تپه از دو برجستگی تشکیل
شده است که حدود 150 متر از یکدیگر فاصله دارند. پروفسور ایچی ماسودا در بررسی سال
1348 این تپه را مورد شناسایی قرار داد و در طی دو فصل حفاری در سالهای 1350 و
1352 آن را بررسی کرد.به اعتقاد کاوشگر ژاپنی این تپه باستانی متعلق به دوره
نوسنگی و هزاره پنجم پیش از میلاد است. قبرهای تدفین کودکان با سفال های منقوش
(هندسی ) اشیاء سنگی و سفالی ، تیغه تیشه ، پیکرک انسان و حیوان و... از جمله آثار
به دست آمده از این محوطه است.
مدرسه شاهرخیه
یکی از زیباترین مدارس علمیه
استان به شمار میرود که در شرق مجموعه و به صورت دو طبقه با 28 حجره و معماری زیبا
و منحصر به فرد ساخته شده است جلوی تمامی حجره های ایوانی وجو دارد که در صورت
نیاز در فصل تابستان از آن استفاده می گردد.
جنگل ابر
منطقه ابر در 40 کیلومتری
شمال شرقی شهرستان شاهرود در جنوب غربی شهرستان علی آباد گرگان در دامنه های رو به
شمال البرز و آبخیزداری ((زرین گل)) قرار دارد. این منطقه که به نام جنگل های ابر
معروف است در ارتفاعات آن عمدتاً به صورت چمنزار و یا مراتع مشجر و در پایین دست آن به جنگل با گونه های متنوع
دیده می شود.
جنگل اولنگ
جنگل اولنگ در فاصلۀ 85
کیلومتری شمال شاهرود و در آبریز شمال کشور واقع شده است. در سالهای دور جنگل نشینان منطقه «جوزچال»
از توابع بخش « رامیان» از این جنگل برای تامین سوخت مورد نیاز خود و چرای
احشامشان استفاده می‌کردند. مهمترین چشم انداز منطقه جهت جلب گردشگران، وجود
جنگلها با ترکیب درختان جنگلی متفاوت و متنوع است که به ویژه در فصل بهار و
تابستان قابل استفاده هستند. جنگلهای مرتفع و امکان دسترسی آسان به محیط جنگل،
تنوع جانوری و نیز تنوع گونه های درختی جنگلی ، از امتیازهای مهم گردشگری این
منطقه به شمار میروند.
مجن و آبشار تنگه داستان
شهر مجن در فاصله 35 کیلومتری شمال غربی شاهرود
و در یک منطقه کوهستانی واقع شده است. تنگه معروف (داستان) نیز در فاصله 10
کیلومتری شهر مجن و 45 کیلومتری شاهرود واقع است . به دلیل قرارگرفتن این ناحیه در
یک منطقه کوهستانی و در ارتفاع حدود 2000 متری از سطح دریا ، آب و هوا و اقلیم
منطقه در فصول بهار و تابستان و اوایل پاییز جهت بهربرداری گردشگران مساعد است.
جنگل و آبشار نام نیک
جنگلهای "نام
نیک" و "حسین آباد" در حوزه استحفاظی استان سمنان و در آبریز شمالی
کشور(حوزه آبخیز سدگلستان)واقع اند، قرار گرفتن این منطقه در مجاورت چند منطقه
نمونه دیگر ، بر جذابیت آن به عنوان منطقه نمونه گردشگری افزوده است.
زیستکره توران
مجموعه «توران» از سه قسمت
پارک ملی (8%) پناهگاه حیات وحش (17%) و منطقه حفاظت شده (75%) تشکیل شده است.این
منطقه در قسمت جنوب جاده تهران – مشهد
شمالی شرقی دشت کویر،غرب منطقه «خوارتوران» و شرق منطقه «طرود» واقع است. این
مجموعه پس از پناهگاه حیات وحش «نایبندان» دومین منطقه بزرگ تحت حفاطت سازمان محیط
زیست است .
خوش ییلاق
پناهگاه حیات وحش «خوش
ییلاق» به مساحت 150057 هکتار در شمال شرقی شهرستان شاهرود ( در استان سمنان) و در
جنوب شرقی شهرستان علی آباد ( استان گلستان ) قراردارد. این منطقه از جمله نخستین
مناطق مورد حفاظت در ایران بوده و از سال 1364 عنوان پناهگاه حیات وحش تغییر یافته
است .
فرحزاد تاش و چشمه هفت رنگ
منطقه فرحزاد تاش و چشمه هفت
رنگ در حوزه استحفاظی شهرستان شاهرود و در رشته کوه البرز مرکزی در شمال شهرستان
واقع است. به دلیل وجود آب فراوان و مراتع سرسبز ، کشاورزی و دامداری شغل اصلی
مردم را تشکیل می دهد. چشمه هفت رنگ به خاطر زیبایی چشمه های آن و خواص درمانی از
گذشته مورد توجه اهالی منطقه بوده است . وجه تسمیه فرحزاد به دلیل سرسبزی مزارع و
باغات منطقه است و وجه تسمیه چشمه هفت رنگ نیز به واسطه چشمه هایی است که با عبور
از مواد معدنی گوناگون به رنگهای مختلف دیده می شود.
قطری
منطقه قطری در بخش بسطام
شهرستان شاهرود واقع شده و از مناطق نمونه گردشگری روستای ابر است. حوزه آبریز
منطقه مذکور قسمتی از سرشاخه های رودخانه زرین گل بوده و شامل چشمه های متعددی می
باشد. این منطقه در حاشیه جنوبی رشته کوه البرز قرار گرفته و در قسمت شمالی
شهرستان با استان گلستان هم مرز و به واسطه قرار گرفتن در منطقه کوهستانی دارای آب
و هوای کوهستانی سرد و معتدل است .
منطقه طرود
منطقه کویری طرود شاهرود که بزرگترین
نخلستان شمالشرق کشور را در خود جای داده و به همراه رمل های کویری زیبا و دیدنی
چاه جم و بلندای زیبا و دیدنی آرامگاه پیرمردان در این بخش کویری، جلوه ای دیگراز
قدرت یزدان پاک را به تماشا می گذارد .
بازار
بازار شاهرود یکی از بازار های تاریخی و
بزرگ استان است که در مرکز شهر شاهرود
قرار دارد. قدمت این بازار به دوره قاجاریه باز می‌گردد، بازار شاهرود علاوه بر
راسته اصلی دارای سه سوق و چهارسوق و چندین کاروانسرا، آب انبار، حمام و مدرسه است
و از نظر اقتصادی از جایگاه ویژه ای در شاهرود برخوردار است.
خانه یغمایی ها
این خانه که بجای مانده از خانه های زیبای
شاهرود قدیم است، در خیابان تهران، خیابان 8 شهریور (بهرام) واقع شده و در اوایل
دورۀ پهلوی به سال 1305 ه. ش ساخته
شده است. این بنا به لحاظ مشخصه های معماری سنتی در سطح شهرستان بی نظیر است. فرم
پلان بصورت حیاط مرکزی بوده، ورودی خانه در قسمت جنوبی با یک راهرو (دالان) به
حیاط مرتبط است . بالاخانه
که روی دالان قرار دارد و دسترسی به آن با یک پله
مارپیچ از دالان امکان پذیر می باشد .
در قسمت ضلع غربی حیاط، بادگیر وحوضخانه و
اتاق های مهمان، ایوان وآب انبار قرار دارد. درضلع
شمالی، اتاق های زمستانه قرار دارد.
مسجد شیخ علی اکبر
این مسجد که متعلق به دورۀ قاجاریه است به همّت
مرحوم شیخ علی اکبر مجتهد از روحانیون مجتهد و عالی رتبۀ شهر بنا نهاده شد. این
بنا با قدمت 170 سال از زیباترین و کاملترین مساجد شهرستان شاهرود می باشد. مساحت
این بنا حدود750 متر مربع و زیر بنای آن 500 متر مربع
می باشد و شامل فضاهای گنبد خانه، شبستان، طلبه خانه و آب انبار می باشد. مسجد
دارای دو ورودی است که یکی به خیابان شهید صدوقی و دیگری به کوچه مسجد شیخ علی
اکبر مرتبط است. این بنا
به شمارۀ 1918 در فهرست آثار ملّی ایران به ثبت رسیده است.
ازجمله ویژگی های این خانه وجود تنها بادگیر
شهرستان در این خانه و نورگیرحوض خانه، تقارن هایی که در پلان و نما وهمچنین
تزئینات آجری ازاره های پیرامون حیاط است .